Azərbaycanda koronavirus pandemiyası səbəbi ilə toy məclislərinin keçirilməsinə qadağa qoyulmasından bir il ötür. Bu müddət ərzində dəfələrlə koronavirus infeksiyasının yayılma dairəsinin minimuma enməsi nəticəsində hökumət müəyyən açılımlara getsə də, toy məclislərinin keçirilməsinə icazə verməməkdə davam edib.

Qeyd edək ki, koronavirus infeksiyası yayılmağa başladığı ilkin mərhələdə bütün dünyada toy, yas, kütləvi bayram tədbirləri, idman yarışları, hətta beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlərin keçirilməsi belə qadağan edildi. Lakin zaman keçdikcə əksər ölkələrdə kütləvi bayram tədbirləri, yarışlar istisna olmaqla, digər tədbirlərin keçirilməsi bərpa olundu. Bu təcrübədən çıxış edərək, Azərbaycanda da bir çox ekspertlər yoluxma təhlükəsinin qarşısını alacaq öntədbirlərə riayət olunması şərtilə toy məclisləsinə qoyulan qadağanın aradan qaldırılmasını zəruri sayırlar.

İqtisadçı-alim, Milli Məclisin İqtisadiyyat, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Vüqar Bayramovun fikrincə, təhlükəsizlik tədbirlərinə, epidomoloji qaydaların icrasına nəzarəti gücləndirməklə digər sektorlarda da iqtisadi fəaliyyətin bərpası mümkündür: “Xüsusən də idman zallarının yeni qaydalar çərçivəsində fəaliyyətinin bərpası məqsədəuyğun olardı. Toy mərasimlərinin bərpası ilə bağlı uzun müddət müzakirələrin aparılmasına baxmayaraq, bu sferada hələ də açılıma gedilmir. Daha yaxşı olardı ki, bəlli standartlarla bu sahədə də aktivlik bərpa edilsin. Rəsmi statistikaya görə, turistlərin yerləşdirilməsi və ictimai iaşə sektorunda 78,2 min, istirahət, əyləncə və incəsənət sahəsində isə 81,5 min vətəndaş çalışır. Ümumilikdə ictimai iaşə və xidmət sektoru ilə bağlı olan sözügedən iki sahədə 160 minə yaxın rəsmi çalışan işçi var. Ticarət, nəqliyyat vasitələrinin təmiri sahəsində isə 706 min vətəndaşımız işlə təmin olunub. Göründüyü kimi, iqtisadi açılım məşğulluq baxımdan da vacib hesab olunur”.

Millət vəkili deyir ki, Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, pandemiyaya qarşı mübarizədə karantin qaydaları qədər standartların müəyyənləşməsi, onlara nəzarət və əməl edilməsi də vacibdir: “Buna görə də iqtisadiyyatın digər sektorlarının yenidən açılımı kontekstində həm qaydalara nəzarətin güclənməsi, həm də hər birimizin bu qaydalara əməl etməsinə ehtiyac var. Yalnız bu halda, həm yoluxma sayını azaltmaq və lokallaşdırmaq, həm də mərhələli şəkildə bütün sferalarda iqtisadi fəaliyyəti bərpa etmək mümkündür”.

İqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərlinin sözlərinə görə, Azərbaycanda toy biznesi yalnız şadlıq evləri və restoranlardan ibarət deyil: “Toy biznesi böyük multiplikativ effekti olan bir sahədir. Bura fotoqraflardan tutmuş, şadlıq evləri və restoranlara ərzaq, işçilər satanlara, gözəllik salonlarına qədər böyük bir biznes şəbəkəsi aiddir. Bir çoxları qeydiyyatsız olsa da, toy biznesi ölkədə məşğulluğun təminatında da mühüm rol oynayır, çünki minlərlə iş yeri təmin edirdi. Bu baxımdan biz toy biznesinin dayanmasının rəsmi iqtisadi zərərləri ilə yanaşı, qeyri-rəsmi zərərini də nəzərə almalıyıq. Tam əminliklə deyə bilərik ki, toy biznesi Azərbaycanda iqtisadi canlanmanın təmin olunmasında mühüm rola malikdir”.

Ekspert hesab edir ki, Azərbaycanda toylara yanaşmanın dəyişməsi zəruridir: “Hamımız bilirik ki, toylarda israfçılıq geniş yayılmışdı. Bu baxımdan, pandemiyadan sonra bu yanaşmanın dəyişməsinə ümidlər var”.

Toy biznesinin aktiv iştirakçısı, “Xəmsə” şadlıq evinin sahibi Mürvət Həsənli “Yeni Müsavat”a bildirir ki, pandemiyaya görə toyların qadağan edildiyi bir il ərzində 1 milyon manatdan yuxarı zərərə uğrayıb: “Biz adətən il ərzində may ayı, Ramazan ayı, Məhərrəm ayında toyların olmamasına alışmışdıq. Fəaliyyətimizi elə tənzimləyirdik ki, boş dayandığımız müddətdə işçilərin əmək haqqını ödəyə bilirdik. Amma son bir ildə toyların tamamilə qadağan olunması nəticəsində 1 milyon manatdan yuxarı zərərlə üzləşmişik. Və deyim ki, bu, yalnız toy biznesinin bir həlqəsinin - şadlıq sarayı olaraq bizim zərərimizdir. Bu biznesin digər həlqələri də var və onların da zərəri böyükdür. Azərbaycanın bir çox dünya ölkələrində olduğu kimi, özünəməxsus toy adətləri var. İsraildən tutmuş, Şərqi Avropa ölkələrinə qədər geniş bir ərazidə toy məclislərinin təntənəli keçirilməsi müşahidə olunur”.

İş adamı qeyd edir ki, toy biznesi iqtisadiyyatı hərəkətə gətirən əsas amillərdən biridir: “Baxın, toy varsa, demək, proses evlənənlərin yaşaması üçün ev alınması, yaxud olan evlərin təmirindən başlayır. Bu, tikinti, alqı-satqı sahəsində hərəkətlilik deməkdir. Daha sonra gəlinə qızıl-bəzək əşyalarının, geyimlərin alınması, qız valideynləri tərəfindən isə cehizlik əşyaların - mebeldən tutmuş, çini qablara, elektronik əşyalara qədər - alınması gəlir. Bundan əlavə, toylarda iştirak edəcək şəxslərin geyim alması da nəzərə alınmalıdır. Bu, qeyri-ərzaq pərakəndə ticarətində, mebel, zərgərlik məmulatları istehsalında tələbatın yaranması, hərəkətlilik deməkdir. Daha sonra gəlir fotostudiya, gözəllik salonları kimi sahələrdə tələbin yaranması. Toy günü üçün şadlıq saraylarını, restoranları meyvə, içki, ət, digər məhsullarla təmin edən sahibkarlar da biznesin bir həlqəsini təşkil edir. Toyların yaratdığı tələbat kənd təsərrüfatı məhsullarının satış həcmlərini artırmaqla bu sahənin də inkişafına təkan vermiş olur. Həmçinin toya gəlib-gedənlərin istifadə etdiyi taksi xidmətləri var. Toy məclisində çıxış edən müğənnilər, tamadalar, rəqs qrupları və sairi də əlavə etdikdə, görün, toy nə qədər böyük biznes şəbəkəsi üçün iş, gəlir deməkdir. Bir ildir Azərbaycanda belə böyük biznes şəbəkəsinin fəaliyyəti dayandırılıb. Əlbəttə, biz sahibkar olaraq heç bir halda yoluxma riskini artırmağın tərəfdarı ola bilmərik. Lakin son ayların dünya təcrübəsi də göstərir ki, pandemiyanın yayılmasında məhdudiyyətlərdən daha çox, qaydalara əməl olunmasına nəzarət mexanizminin düzgün qurulması müsbət rol oynayır. Yəni biz toyun keçirilməsini qadağan etməklə deyil, toyların təhlükəsizlik tədbirləri alınmaqla keçirilməsini təmin etməklə daha böyük nailiyyət əldə edə bilərik”.

M.Həsənli bildirir ki, toyların 50-60 nəfərlə keçirilməsi şərtilə bərpa olunması nə şadlıq sarayları və restoran sahiblərinə, nə də toy edənlərə iqtisadi baxımdan sərf edən variantdır: “Bir misalla izah edim. Tutalım ki, toy məclisində iştirak edən musiqiçi və xanəndəyə min manat verilir. 50 nəfər qonaq olarsa, bu, hər adama 20 manat xərc deməkdir. Qonaqların sayı 300 olduqda isə bu, adambaşına 3 manat xərcdir. Şadlıq saraylarına gəlincə, bir zalın isidilməsi (yaxud soyudulması), təmizlənməsi xərci qonaqların sayından asılı deyil. Üstəlik, az sayda qonaq üçün ərzağı da az almaq lazım gəlir ki, bu da qiymətdə fərqə səbəb olur: ərzağı nə qədər çox alsan, bir o qədər qiymətdə endirim əldə edirsən. Yəni şadlıq saraylarının gəlir marjası kəskin azalacaq. Toy sahiblərinə gəlincə, 50 nəfərlə toy edən ailə şadlıq sarayına adambaşına 100-200 nəfərlik toydan az qala ikiqat artıq pul ödəməli olacaq. Buna görə də təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət və nəzarət edilməsi şərtilə, toyların əvvəlki qaydada keçirilməsinə icazə verilməsi daha məqsədəuyğun olardı. Bu, postpandemiya dövründə iqtisadiyyatın bərpası prosesinin sürətlənməsinə ciddi bir təkan olar”.

Azərbaycanda toyların keçirilməsi ilə bağlı suallara CAVAB

Koronavirusun yayılma sürətinin artdığı indiki məqamda toyların bərpası məsələsinin gündəmə gətirilməsi yəqin ki, çoxlarına təəccüblü gələcək. Amma nəzərə alsaq ki, toy biznesi iqtisadiyyatın canlanmasına təkan verə bilər, eyni zamanda Azərbaycanda toysuz evlənmə təcrübəsi yox səviyyəsində olduğuna görə toyların dayanması demoqrafik problem də yaradır, o zaman bu adətimizin bərpa olunmasının vacibliyini anlamaq olar. Toyların bərpası ona yaxın iqtisadi fəaliyyət sahəsində işin canlanması, büdcəyə vergi və sosial ödənişlərin artması deməkdir.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2020-ci ildə Azərbaycanda ictimai iaşə xidmətlərinin həcmi 2019-cu illə müqayisədə 2,2 dəfə azalaraq 759,6 milyon manat olub. Özəl sektorda ictimai iaşə dövriyyəsinin 46,5 faizi hüquqi şəxslərin, 53,5 faizi isə bu sahədə sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin payına düşür. Hüquqi şəxslər üzrə dövriyyə 2019-cu illə müqayisədə 2 dəfə azalaraq 350,4 milyon manat, fiziki şəxslər üzrə dövriyyə isə iki dəfədən də çox azalmaqla 403 milyon 608,9 min manat təşkil edib.

Cari ilin yanvar ayında ictimai iaşə dövriyyəsi 2020-ci ilin yanvar ayı ilə müqayisədə 3,2 dəfə azalaraq 35,5 milyon manat, əhaliyə göstərilmiş ödənişli xidmətlərdən əldə olunan gəlir 25,1 faiz azalaraq 620,3 milyon manat olub.

Komitənin hesablamalarına görə, 2020-ci ildə Azərbaycanda yeni doğulan uşaqların sayı 2019-cu illə müqayisədə 11,2 faiz(14 608 nəfər) azalmaqla 126 571 nəfər təşkil edib.