Teymur Kərimli: Bütün dünya bilir ki, Nizami Gəncəvi Azərbaycan şairidir

İran tarix boyu Azərbaycana pis, şovinist münasibət bəsləyib. Şovinizm dünyadakı bəzi xalqlar üçün bir bəladır. İrandakı Azərbaycan səfirliyinə silahlı hücum göstərir ki, bu dövlətin içində tarix boyu türklərə, azərbaycanlılara qarşı bir kin olub. Ona görə də həmişə Azərbaycanı elə qələmə vermək istəyirlər ki, guya azərbaycanlılar, türklər köçəri xalqdır, Turandan köçüb və heç bir mədəniyyəti yoxdur. Hətta Azərbaycanın “Kitabi-Dədə Qorqud” kimi qlobal səviyyəli bir əsərini, Nizami Gəncəvi kimi dünya səviyyəli filosof-şairini, mütəfəkkirini hansısa vasitə ilə əlimizdən almağa çalışırlar, müxtəlif bəhanələr gətirirlər. Bəli, Nizami farsca yazıb, çünki onun yaşadığı XII əsrdə “Azərbaycan ədəbi məktəbi”, “poetik məktəbi” adlı bir anlayış vardı. Buraya Nizami Gəncəvi, Xəqani Şirvani, Məhsəti Gəncəvi, Fələki Şirvani, Nüsrəddin Beyləqani kimi böyük şairlər daxil idi. Onlara “dəri dillilər” deyilirdi. Müasir fars dili həmin dil deyil. Müasir fars dili kobud dildir. Dəri dili cilalanmış ədəbi, poetik dil idi. Bu dildə başda da Nizami Gəncəvi olmaqla, bizim Azərbaycan şairləri özlərinin humanist fikirlərini insanlara çatdırırdılar.
Bu sözləri açıqlamasında AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun baş direktoru akademik Teymur Kərimli deyib.
“Əlbəttə, Nizaminin türk olması çoxdan sübut edilmiş bir faktdır. Məhəmmədəmin Rəsulzadə “Azərbaycan şairi Nizami” əsərində onun türk olmasının çoxsaylı sübutlarını, motivlərini göstərib. Bu gün də bizim tədqiqatçılar bu sahədə çalışır, kitablar, məqalələr yazılır. “Scopus” elmi bazasında Nizami Gəncəvinin türk olması barədə mənim ingilis dilində bir çox fikirlərim gedib. Həmin məqalə dünyada 20 min kitabxananın fondunda var. O məqaləni təkzib etmək mümkün deyil. Çünki orada dəlillər, sübutlar var. Məsələn, Nizaminin avtobioqrafik materiallarla zəngin olan “Leyli və Məcnun” poemasında şair öz anasının kürd qızı olduğunu bildirib, “Xosrov və Şirin” poemasında isə özünü “ikdiş” adlandırıb. Bu, türk sözüdür. Bu söz XI əsrdə yaşamış Mahmud Kaşğarinin “Divanü lüğat-it-türk” əsərində var. “İkdiş” iki millətdən doğulmuş uşaq deməkdir. Burada Nizami “sirkə” deyərkən öz kürd anasını, “bal” deyərkən isə türk atasını nəzərdə tutub. Yəni, əgər Nizami fars olsaydı, belə bir sözü deyə bilərdimi?”, - deyə Teymur Kərimli qeyd edib.
O, həmçinin diqqətə çatdırıb ki, Nizami “Leyli və Məcnun” poemasında Leylini, “Xosrov və Şirin”də isə Şirini və onun ətrafındakıları dəfələrlə türk adlandırır. Poemanın bir yerində isə Məhin Banu Şirinə öyüd verərkən Xosrovu iranlıların əfsanəvi hökmdarı Keyxosrovla, özlərini isə türklərin əfsanəvi hökmdarı Əfrasiyabla (Alp Ər Tonqa) müqayisə edir ki, bu da istər Məhin Banunun, istərsə də Şirinin türk olmasına heç bir şübhə yeri qoymur. Poemanın sonunda Nizami öz oğlunu “türkzadə” adlandırır. Məlumdur ki, “zadə” sözü adətən ata adına artırılır. Nizami də öz oğluna “türkzadə” deyərkən onun türk qızından doğulmasını deyil, özünün türk olmasını nəzərdə tutub.
Teymur Kərimli vurğulayıb ki, fars poeziyasının ən böyük nümayəndələrindən biri olan Firdovsidən fərqli olaraq, Nizaminin dilində çoxlu türk sözləri işlədilib. Bu da Nizamidə fars təəssübkeşliyinin olmadığını göstərir. Nizamidə zadəganlıq olsaydı, Firdovsi kimi o da əsərlərini sırf fars sözləri ilə yaradardı. Amma Nizami tolerant idi, bütün xalqlara, millətlərə açıq gözlə, səmimi baxırdı, eyni zamanda, öz millətini, özünün türk xalqını çox yüksək qiymətləndirirdi.
“Bu cür misallar çox gətirilib, ancaq təəssüf ki, İran şovinistlərinin gözü o qədər kor, qulaqları o qədər kar, ürəkləri o qədər daşdır ki, bütün bu dəlillərə, sübutlara qiymət verə bilmirlər və ya vermək istəmirlər. Baxmayaraq ki, onların ən böyük tədqiqatçısı, alimi Səid Nəfisi vaxtilə deyirdi: “Nizamidən və Xəqanidən türk iyi gəlir”. Yəni, onların əsərlərində fars mentaliteti, fars şüuru, şovinizmi yoxdur. Türklər bütün mədəniyyətlərə açıq, səmimi millətdir. Onlar erməni və farslar kimi qapalı millət deyil. Müasir tədqiqatçılar da deyirlər ki, Nizami Gəncəvi, Xəqani Şirvani və XII əsr Azərbaycan poeziya məktəbinin digər nümayəndələri fars dilinin Şimal-Qərb dialektində yazırdılar. Şimal-Qərb dialekti yox idi, onlar, sadəcə, türkcə düşünüb farsca yazdıqlarına görə digərlərindən fərqlənirdilər”, - deyə Əlyazmalar İnstitutunun baş direktoru əlavə edib.
Onun sözlərinə görə, dövlətimizin Nizami Gəncəvini bütün dünyada Azərbaycan şairi kimi təbliği kursu getdikcə öz bəhrəsini verməkdədir. Ermənilər, farslar bunu görməsələr də, bütün dünya bilir ki, Nizami Gəncəvi Azərbaycan şairidir.
Teymur Kərimli, həmçinin qeyd edib ki, müasir nizamişünaslığın tədqiqinin əsasını Ümummilli Lider Heydər Əliyev qoyub. Bu gün bu kurs Ulu Öndərin layiqli varisi Prezident İlham Əliyev tərəfindən çox yüksək, səmərəli şəkildə davam etdirilir.
AzərTac
Dünən, 12:28
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Gürcüstanın iqtisadiyyat və davamlı inkişaf nazirini qəbul edib
Dünən, 12:20
Bakıda “Gələcəyin mediası: “Əkinçi”nin izi ilə” mövzusunda media forum keçirilir
Dünən, 12:18
“Bakinski raboçi” qəzetinin redaksiyası” MMC və “Xalq” qəzetinin redaksiyası” MMC formalaşdırılır
Dünən, 11:37
Prezident İlham Əliyevin Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə səfəri başa çatıb
Dünən, 11:32
Prezident İlham Əliyev Monqolustanın dövlət başçısını milli bayramı münasibətilə təbrik edib
Dünən, 11:27
İyulun 11-də Ümumdünya Əhali Günü qeyd olunur
Dünən, 11:24
Dünya Qadın Seriyası: Azərbaycan basketbol millisinin Buxarestdəki oyunlarının vaxtı müəyyənləşib
Dünən, 11:22
Deputat: Azərbaycan və Ermənistan artıq sülh müqaviləsinin imzalanmasına doğru yekun addımlar atır
Dünən, 11:19
Çinin Sian Limanında ilk dəfə ADY-nin nümayəndəsi təyin edilib və konteyner meydançası açılıb
10-07-2025, 11:47
Prezident İlham Əliyev: Azərbaycan mülki müdafiə sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığa böyük önəm verir
10-07-2025, 11:44
İyulun 13-də 34 mindən çox abituriyent imtahan verəcək
10-07-2025, 11:42
Nazir: Sertifikatlaşdırma prosesində iştirak edən xarici dil müəllimlərinin 12 faizi uğur qazanıb
10-07-2025, 11:39
Azərbaycanda rus bölmələrinin bağlanması məsələsi gündəmdə deyil
10-07-2025, 11:36
Bakıda Beynəlxalq Mülki Müdafiə Təşkilatının Baş Assambleyasının 3-cü növbədənkənar sessiyası işə başlayıb
10-07-2025, 11:33
Dünya səyyahları Şuşa şəhəri ilə tanış olurlar
10-07-2025, 11:29
Azərbaycan və Səudiyyə Ərəbistanı karbohidrogen sektorunda əməkdaşlıq potensialını nəzərdən keçirib
10-07-2025, 11:26
Azərbaycanın qeyri-neft sektoru üzrə ixracı 10 faizədək artıb
10-07-2025, 11:21
Nazir: Müəllimlərin sertifikatlaşdırılması prosesində yüksək nəticə göstərən müəllimlərin orta aylıq əməkhaqqı 1320 manatdır
10-07-2025, 11:19
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Əbu-Dabidə Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Prezidenti ilə görüşü olub
10-07-2025, 11:10
Prezident İlham Əliyev Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə işgüzar səfərə gəlib
9-07-2025, 12:50
Sabah Azərbaycanda havanın temperaturu 38 dərəcəyədək yüksələcək
9-07-2025, 12:48
Birinci yarımildə 26 min 600 şəxsə əlillik təyin edilib
9-07-2025, 12:40
Milli Məclisin plenar iclasında 15 məsələ müzakirə edilib
9-07-2025, 12:38
Milli Məclisin növbəti iclasının gündəliyi açıqlanıb
9-07-2025, 12:36
Azərbaycan Respublikasının diplomatik xidmət orqanlarının yaradılmasından 106 il ötür
9-07-2025, 12:34
Diplomatik xidmət orqanları əməkdaşlarının peşə bayramı günü münasibətilə Gülüstan sarayında rəsmi qəbul təşkil edilib
9-07-2025, 12:27
AMEA ilə Koreya Respublikasının Akademiyası arasında əlaqələr qurulacaq