Teymur Kərimli: Bütün dünya bilir ki, Nizami Gəncəvi Azərbaycan şairidir

İran tarix boyu Azərbaycana pis, şovinist münasibət bəsləyib. Şovinizm dünyadakı bəzi xalqlar üçün bir bəladır. İrandakı Azərbaycan səfirliyinə silahlı hücum göstərir ki, bu dövlətin içində tarix boyu türklərə, azərbaycanlılara qarşı bir kin olub. Ona görə də həmişə Azərbaycanı elə qələmə vermək istəyirlər ki, guya azərbaycanlılar, türklər köçəri xalqdır, Turandan köçüb və heç bir mədəniyyəti yoxdur. Hətta Azərbaycanın “Kitabi-Dədə Qorqud” kimi qlobal səviyyəli bir əsərini, Nizami Gəncəvi kimi dünya səviyyəli filosof-şairini, mütəfəkkirini hansısa vasitə ilə əlimizdən almağa çalışırlar, müxtəlif bəhanələr gətirirlər. Bəli, Nizami farsca yazıb, çünki onun yaşadığı XII əsrdə “Azərbaycan ədəbi məktəbi”, “poetik məktəbi” adlı bir anlayış vardı. Buraya Nizami Gəncəvi, Xəqani Şirvani, Məhsəti Gəncəvi, Fələki Şirvani, Nüsrəddin Beyləqani kimi böyük şairlər daxil idi. Onlara “dəri dillilər” deyilirdi. Müasir fars dili həmin dil deyil. Müasir fars dili kobud dildir. Dəri dili cilalanmış ədəbi, poetik dil idi. Bu dildə başda da Nizami Gəncəvi olmaqla, bizim Azərbaycan şairləri özlərinin humanist fikirlərini insanlara çatdırırdılar.
Bu sözləri açıqlamasında AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun baş direktoru akademik Teymur Kərimli deyib.
“Əlbəttə, Nizaminin türk olması çoxdan sübut edilmiş bir faktdır. Məhəmmədəmin Rəsulzadə “Azərbaycan şairi Nizami” əsərində onun türk olmasının çoxsaylı sübutlarını, motivlərini göstərib. Bu gün də bizim tədqiqatçılar bu sahədə çalışır, kitablar, məqalələr yazılır. “Scopus” elmi bazasında Nizami Gəncəvinin türk olması barədə mənim ingilis dilində bir çox fikirlərim gedib. Həmin məqalə dünyada 20 min kitabxananın fondunda var. O məqaləni təkzib etmək mümkün deyil. Çünki orada dəlillər, sübutlar var. Məsələn, Nizaminin avtobioqrafik materiallarla zəngin olan “Leyli və Məcnun” poemasında şair öz anasının kürd qızı olduğunu bildirib, “Xosrov və Şirin” poemasında isə özünü “ikdiş” adlandırıb. Bu, türk sözüdür. Bu söz XI əsrdə yaşamış Mahmud Kaşğarinin “Divanü lüğat-it-türk” əsərində var. “İkdiş” iki millətdən doğulmuş uşaq deməkdir. Burada Nizami “sirkə” deyərkən öz kürd anasını, “bal” deyərkən isə türk atasını nəzərdə tutub. Yəni, əgər Nizami fars olsaydı, belə bir sözü deyə bilərdimi?”, - deyə Teymur Kərimli qeyd edib.
O, həmçinin diqqətə çatdırıb ki, Nizami “Leyli və Məcnun” poemasında Leylini, “Xosrov və Şirin”də isə Şirini və onun ətrafındakıları dəfələrlə türk adlandırır. Poemanın bir yerində isə Məhin Banu Şirinə öyüd verərkən Xosrovu iranlıların əfsanəvi hökmdarı Keyxosrovla, özlərini isə türklərin əfsanəvi hökmdarı Əfrasiyabla (Alp Ər Tonqa) müqayisə edir ki, bu da istər Məhin Banunun, istərsə də Şirinin türk olmasına heç bir şübhə yeri qoymur. Poemanın sonunda Nizami öz oğlunu “türkzadə” adlandırır. Məlumdur ki, “zadə” sözü adətən ata adına artırılır. Nizami də öz oğluna “türkzadə” deyərkən onun türk qızından doğulmasını deyil, özünün türk olmasını nəzərdə tutub.
Teymur Kərimli vurğulayıb ki, fars poeziyasının ən böyük nümayəndələrindən biri olan Firdovsidən fərqli olaraq, Nizaminin dilində çoxlu türk sözləri işlədilib. Bu da Nizamidə fars təəssübkeşliyinin olmadığını göstərir. Nizamidə zadəganlıq olsaydı, Firdovsi kimi o da əsərlərini sırf fars sözləri ilə yaradardı. Amma Nizami tolerant idi, bütün xalqlara, millətlərə açıq gözlə, səmimi baxırdı, eyni zamanda, öz millətini, özünün türk xalqını çox yüksək qiymətləndirirdi.
“Bu cür misallar çox gətirilib, ancaq təəssüf ki, İran şovinistlərinin gözü o qədər kor, qulaqları o qədər kar, ürəkləri o qədər daşdır ki, bütün bu dəlillərə, sübutlara qiymət verə bilmirlər və ya vermək istəmirlər. Baxmayaraq ki, onların ən böyük tədqiqatçısı, alimi Səid Nəfisi vaxtilə deyirdi: “Nizamidən və Xəqanidən türk iyi gəlir”. Yəni, onların əsərlərində fars mentaliteti, fars şüuru, şovinizmi yoxdur. Türklər bütün mədəniyyətlərə açıq, səmimi millətdir. Onlar erməni və farslar kimi qapalı millət deyil. Müasir tədqiqatçılar da deyirlər ki, Nizami Gəncəvi, Xəqani Şirvani və XII əsr Azərbaycan poeziya məktəbinin digər nümayəndələri fars dilinin Şimal-Qərb dialektində yazırdılar. Şimal-Qərb dialekti yox idi, onlar, sadəcə, türkcə düşünüb farsca yazdıqlarına görə digərlərindən fərqlənirdilər”, - deyə Əlyazmalar İnstitutunun baş direktoru əlavə edib.
Onun sözlərinə görə, dövlətimizin Nizami Gəncəvini bütün dünyada Azərbaycan şairi kimi təbliği kursu getdikcə öz bəhrəsini verməkdədir. Ermənilər, farslar bunu görməsələr də, bütün dünya bilir ki, Nizami Gəncəvi Azərbaycan şairidir.
Teymur Kərimli, həmçinin qeyd edib ki, müasir nizamişünaslığın tədqiqinin əsasını Ümummilli Lider Heydər Əliyev qoyub. Bu gün bu kurs Ulu Öndərin layiqli varisi Prezident İlham Əliyev tərəfindən çox yüksək, səmərəli şəkildə davam etdirilir.
AzərTac
17-07-2025, 12:20
Azərbaycan-Vyetnam əməkdaşlığının prioritet istiqamətləri üzrə Fəaliyyət Planı qəbul edilib
17-07-2025, 12:18
Laçında dağlıq ərazidə baş vermiş yanğını törətməkdə şübhəli bilinən şəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb ediliblər
17-07-2025, 12:15
Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyeva Türkmənistan Xalq Məsləhəti sədrinin qızı Oquldjaxan Atabayeva ilə görüşüb
17-07-2025, 12:13
Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Şuşa rayonunun Daşaltı kəndinin fonunda şəkil çəkdiriblər
17-07-2025, 12:10
Birinci yarımildə Azərbaycanın təbii qaz ixracı 4 faizdən çox artıb
17-07-2025, 12:08
Azərbaycanda ilk – UNEC-də Beynəlxalq Mini-MBA Proqramına başlanılır
17-07-2025, 12:07
İki mindən çox gəmi təmirçisinin ərsəyə gətirdiyi tanker-muzey
17-07-2025, 12:03
Prezident İlham Əliyev və Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Füzuli şəhərinin dağıdılmış yerlərinə baxıblar
17-07-2025, 12:02
Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Füzuli rayonuna gəlib
16-07-2025, 13:34
Həsən bəy Zərdabinin qızının məzarını mən 10 il əvvəl tapmışam Qızıl Arxivimdən Vidio
16-07-2025, 13:10
Həsən bəy Zərdabinin qızından 1 kvadratmetrlik son mənzili əsirgəməyək Qızıl ARXİVİMDƏN
16-07-2025, 12:28
Avropa çempionu olan boksçu: Ən böyük hədəfim Olimpiya Oyunlarında uğur qazanmaqdır
16-07-2025, 12:26
Ali məktəblərdə ödənişli əsaslarla plan yerlərinin 90 faiz dolacağı gözlənilir
16-07-2025, 12:23
Xüsusi ehtiyacı olan şəxslərə dəstək məqsədilə xeyriyyə konserti təşkil olunub
16-07-2025, 12:19
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədov ilə görüşü olub
15-07-2025, 12:10
Naxçıvanda Türkiyənin Demokratiya və Milli Birlik Günü qeyd olunub
15-07-2025, 12:06
AMEA və TÜBİTAK-ın layihəsi: Türk mədəniyyətinin qədim izləri araşdırılır
15-07-2025, 11:57
Azərbaycanda iki yeni milli park yaradılıb - SƏRƏNCAM
15-07-2025, 11:54
Dövlət Komitəsinin sədri Ağsu şəhərində məscidlərin fəaliyyəti ilə tanış olub
15-07-2025, 11:50
Azərbaycanda keçiriləcək III MDB Oyunlarında 8 ölkədən 1846 idmançının iştirakı təsdiqlənib
15-07-2025, 11:47
Nazir müavini: Azərbaycan və Türkiyə arasında fəal siyasi ikitərəfli münasibətlər davam edir
15-07-2025, 11:44
BTC istismara veriləndən 612 milyon ton Azərbaycan nefti xarici bazara nəql olunub
15-07-2025, 11:41
BTC istismara veriləndən 612 milyon ton Azərbaycan nefti xarici bazara nəql olunub
15-07-2025, 11:34
Azərbaycan Dünya Gənclər İnkişaf Forumunda təmsil olunur
14-07-2025, 12:28
Şəxsiyyət vəsiqənin dəyişdirilməsi hallarına yaşayış yerinin dəyişməsi əlavə edilir
14-07-2025, 12:20
“Müdafiə haqqında” Qanuna təklif edilən dəyişiklik təsdiqlənib
14-07-2025, 12:16
Gömrük borcunun ödənilməsinə dair yeni qayda müəyyənləşir