Güneydə yaranan xalq ədəbiyyatı inciləri
Ədəbiyyat
Oxunub: 191
30 noy 2022 | 11:18

Otaylı-butaylı Azərbaycan eyni xalqın vahid Vətənidir. Bu Vətən Arazın altında və başlar üstündə bütöv qalmış mənəvi dünyadır. Bu mənəvi bütövlük namərdlərin iki yerə böldüyü sinənin altında vahid ürəkdən güc alır. Bir xalq iki yerə bölünsə də, onun milli-mənəvi dünyasını parçalamaq, yox etmək mümkün olmayıb. Bu baxımdan şifahi xalq yaradıcılığı eyni qaynaqları və ortaq auditoriyası ilə Azərbaycanın mənəvi bütövlüyünü qoruyub-saxlayır, eynidilli, eynidinli xalqı ümidli gələcəyə daşıyır.

Arazın hər iki tayında əsrlər boyu xalqımızın həyata çevik və müdrik baxışını, arzu-istəklərini, sevinc-kədərini ifadə etmiş, baba-nənələrimizin könül dünyasının inciləri kimi bu günə gəlib çatmış bayatılarımız, atalar sözlərimiz son dərəcə sadə şəkildə deyilmiş bədii-fəlsəfi yaradıcılıq xəzinəsidir. Belə qiymətli xalq ədəbiyyatı nümunələrini toplamaq, nəşr etmək, bu tayda geniş kütləyə çatdırmaq folklor tədqiqatçılarının müqəddəs borcudur.

Güney Azərbaycanın folklor incilərini pərakəndəlikdən xilas etmək üçün AMEA-nın Folklor İnstitutunun baş direktoru, akademik Muxtar İmanovun təşəbbüsü ilə silsilə kitablar buraxılır. Bu sıradan “Güney Azərbaycan folkloru. V cild” kitabı layla janrında nümunələrin təqdimi ilə başlanır. Lap qədimdən dünyaya təzə bir insan gətirən analar öz sevincini şairanə şəkildə, rəngarəng obrazlarla ifadə edən layla janrını yaratmışlar:

Oyaq qallam yatınca,

Gözlərəm Ay batınca,

Qolum yastıq eylərəm,

Sən hasilə çatınca.

Göründüyü kimi, laylalarda işlədilən epitetlərdə, ifadə və fikirlərdə həm körpəyə məhəbbət lirikası, həm təbiətin fəlsəfəsi, həm də dilimizin zənginliyi öz əksini tapır. Yurdumuzun cənubunda yaranmış uşaq nəğmələri də öz sadəliyi, rəngarəngliyi, lakonikliyi və lirik qüdrətinə, sanbalına görə oxucuya müəyyən estetik zövq verir və lüğət tərkibimizin misilsiz zənginliyini sübut edir. Bu şeirlərdə xalq dilinin milli koloriti öz əksini tapıb:

Layla güllərin ağı,

Açılıbdır yarpağı.

Birdir ana gözündə,

Körpə qarası, ağı.

Bu misralarda uşaq təbiətinə, körpə ruhuna tam uyğun gələn qəribə obrazlı ifadələr, təşbehlər, yanıltmaclar bütünlüklə uşaq leksikonu ifadələridir. Xalq dilindən, uşaq xəyalından irəli gələn və uşaq dilinin leksikasını dürüst ifadə edən sözlərdir. Kitabdakı yanıltmaclarda uşaqların tələffüzünü gücləndirən sözlər seçilib işlədilmişdir: “Ağ balqabaq, boz balqabaq, boz balqabaq, ağ balqabaq. Al bu taqqa tuqları taqqaltıçıya, taqqtuqlanmaya götür, əgər taqqatuqları taqqatuqçu taqqıldatmasa, taqqatuqları taqqatuqçudan taqqatuqlanmadan götür, gəl”.

Bu nümunələr göstərir ki, İranda “çoban dili” adlandırılıb sıxışdırılan Azərbaycan dili insanın hər bir hərəkətini, çətin sözləri ifadə etmək qabiliyyətini, lüğət tərkibinin zənginliyini özündə əks etdirən misilsiz dildir.

Tapmaca isə onun yaradıcılarının həyata əhatəli baxışını, təbiət hadisələrinə bələdliyini, tizfəhmliyini, fikri üstüörtülü şəkildə, amma düzgün bənzətmələrlə ifadə etməyə imkan verən, rəngarəng atributunu göstərə bilən zəngin, obrazlı dilimizin təkrarolunmaz qüdrətini ifadə edir:

Bir quşum var nihanı,

Gəzər cümlə-cahanı.

İstəyirəm kəsib yeyəm,

Nə əti var, nə qanı,

Bir de görüm bu nədir?

(Təyyarə)

Cənubda düzülüb-qoşulmuş atalar sözləri və məsəllər heç bir savadı olmayan, yazı- pozu bilməyən, lakin uzun və ayıq həyat təcrübəsi olan, görüb-götürməyi bacaran cənublu soydaşlarımızın dünyaya fəlsəfi baxışlarını, onların idrak qabiliyyətini ifadə edən aforizmlərdir. Topluda gedən xalq deyimləri də ana dilinin təkrarolunmaz qüdrətini, kəsərliliyini, dürüstlüyünü, ifadə qüdrətini, hədəfə sərrast zərbəsini göstərir.

Topludakı nağılların hər biri həyatın müxtəlif sahələri ilə bağlı olduğu üçün xüsusi maraq doğurur. Bu mənada, “Canavar və tülkü”, “Pişik və siçan”, “Sərçə”, “Qarı nənə”, “Şah Abbas”, “Səfeh arvad” kimi nağılların hər biri ibrətamiz, əhəmiyyətli və maraqlıdır.

Kitabdakı lətifələr, sadəcə olaraq, gülüş yaratmır. Bu gülüşün altında xalq hazırcavablığının dərin inikası dərhal sezilir. Oxucu bu lətifələrə gülə-gülə, nəticədə, özü də bir dərs alır. Molla Nəsrəddinlə bağlı lətifələr onu sübut edir ki, xalqımızın içərisindən çıxan müdriklər gülə-gülə, güldürə-güldürə bizlərə ibrət dərsi verir, xalqımızı işıqlı, düşündürən gülüş vasitəsilə tərbiyə edir. Xalq mərasimləri, inanclar və sınamalar, ovsunlar, mifoloji rəvayətlərin özü də Azərbaycan xalqının tükənməz dühasının danılmaz sübutudur.

Güney Azərbaycandan toplanmış bayatılar həm özünün rəngarəng poetikası ilə, həm fikrin sərrastlığına və ifadə bacarığına görə, həm də həyatın, zamanın dialektikasının düzgün ifadəsinə görə dərin mahiyyət daşıyır. Araz çayı, Təbriz şəhəri ilə bağlı bayatılar bugünlərdə şahidi olduğumuz Güney Azərbaycanın məruz qaldığı hadisələri bir daha xatırlamaqla yanaşı, namərd siyasətçilər tərəfindən bir Vətənin iki yerə bölünməsi hadisələrini bir daha yada salmaqla bizi həm kövrəldir, həm də düşmənlərimizə nifrət oyadır:

Dərdimə çara Təbriz,

Düşmüsən dara Təbriz.

Sənsiz qala bilmərəm,

Mən gedim hara, Təbriz?

Bu ayrılıq motivləri böyük vətəndaş şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin “Gülüstan” poemasındakı qəzəbli ricəti xatırladır:

Hanı bu ellərin mərd oğulları?

Aşın bərələri, aşın yolları.

Bəs hanı bu əsrin Qoç Koroğlusu?!

Qılınc Koroğlusu, söz Koroğlusu?!

Cənubi Azərbaycanın bugünkü davamlı və güclü haqq-ədalət mübarizəsi bizdə belə bir inam yaradır ki, Arazın o tayında milli varlığımızı şifahi söz sənəti yaradıcılığı ilə zinətləndirən başıbəlalı soydaşlarımız mütləq öz istəklərinə çatacaqlar. Bir-birindən ayrılan qardaşlar arasında möhkəm körpülər salınacaq.

Səbuhi BƏDƏLOV, AMEA-nın Folklor İnstitutunun Cənubi Azərbaycan folkloru şöbəsinin elmi işçisi

“Xalq qəzeti”
Dünən, 10:04
Alimlər: Qəhvəyə şəkər əlavə edilməsi onun təsirini artırır
Dünən, 09:58
Sadəliyi və böyüklüyü ilə tanınan alim
16-12-2024, 11:19
Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşları Türkiyədə keçirilmiş beynəlxalq simpoziumda məruzə ediblər
13-12-2024, 10:43
Tarixi görüş
11-12-2024, 11:51
Filosof alim Xatirə Quliyevanın “Heydər Əliyevin Böyük Siyasət Yolu” monoqrafiyasının təqdimat mərasimi keçirilib
7-12-2024, 13:52
“Heydər Əliyevin Böyük Siyasət Yolu” monoqrafiyası işıq üzü görüb
6-12-2024, 11:09
5 dekabr Beynəlxalq Könüllülər Günü münasibətilə AMEA-nın prezidenti “MEK könüllüləri”ni təbrik edib
3-12-2024, 10:45
Şəhidlərə həsr olunmuş kitablar MEK-ə təqdim olunub
27-11-2024, 11:18
Kosmosda çox qalmaq idrak qabiliyyətini zəiflədir
27-11-2024, 11:11
Tarix Muzeyində Avropa Milli Geyimləri nümayiş olunub
26-11-2024, 11:07
Oğuzda şabalıdın məhsuldarlığı aşağı düşüb, qiymətlər xeyli artıb
22-11-2024, 11:16
AQTA sədri ictimai iaşə xidmətləri sahəsində fəaliyyət göstərən sahibkarları qəbul edib
22-11-2024, 11:09
Azərbaycan Basketbol Federasiyası məşhur idman statistika portalı ilə müqavilə imzalayıb
21-11-2024, 10:27
ABŞ-da təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin sayı açıqlanıb
21-11-2024, 10:22
Professor Gülər Abdullabəylinin Varşavada kitabı işıq üzü görüb
20-11-2024, 12:37
“Lambert Akademik” nəşriyyatı Azərbaycan alimlərinin məqalələr toplusunu nəşr edib
16-11-2024, 11:22
Yaşıl sivilizasiyanın COP29 anonsu
16-11-2024, 11:17
Prezident İlham Əliyevin bədxahları məyus edən xəbərləri və ya Azərbaycanın geniş açılan qanadları
14-11-2024, 23:16
Monqolustan prezidenti Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyini ziyarət edib
14-11-2024, 23:10
AMEA prezidenti akademik İsa Həbibbəyli COP29 çərçivəsində Nobel mükafatı laureatı Məhəmməd Yunusla görüşüb
14-11-2024, 23:03
"İqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə regional və transsərhəd əməkdaşlığın maliyyələşdirilməsi" mövzusunda konfrans keçirilib
14-11-2024, 22:58
BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı nümayəndəsi: Azərbaycandan yüksək gözləntilərimiz var
13-11-2024, 11:25
COP29-da birinci xanımların iştirakı ilə “Gənclər iqlim fəaliyyətlərinin ön cəbhəsində” mövzusunda konfrans keçirilib
13-11-2024, 11:21
Bakıda COP29-un Liderlər Sammitinin açılış mərasimi keçirilib
13-11-2024, 10:44
Bakıda COP29-un açılış mərasimi keçirilir 12.11.2024
11-11-2024, 14:05
Lambert Akademik Nəşriyyatı “Articles of Azerbaijan Scientists. ANAS – 80” məqalələr toplusunu nəşr edib
10-11-2024, 14:31
AMEA Müqəddəs MƏBƏDİMİZ, Gözümüzdən artıq GÖZBƏBƏYİMİZDİR!
«    Dekabr 2024    »
BeÇaÇCaCŞB
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
3031